Tüm yazı ve haberler
Serimizin önceki bölümlerinde, iklim değişikliğiyle mücadele kapsamında karbon emisyonlarının düşürülmesi için atılan önemli adımları özellikle denizcilik sektörü açısından ele almıştık. Bunlara ek olarak, karbon vergisi gibi uygulamaların yanı sıra, Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi (“AB ETS”) gibi yenilenebilir enerji kullanımını ve emisyon kesintilerini destekleyen programlar ile üçüncü ülkelerden yapılan ithalatları düzenleyen Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (“SKDM”) da bu sürecin bir parçasıdır. Bu mekanizmalara serimizin devamında da daha detaylı bir şekilde açıklamaya devam edeceğiz.
Türkiye’nin iklim değişikliğiyle mücadeledeki taahhütlerini pekiştirmek adına, Ticaret Bakanlığı’nın oluşturduğu Yeşil Mutabakat Eylem Planı Temmuz 2021’de resmileşmiş ve Paris Anlaşması’nı onaylayan 2015 tarihli yasa teklifi de Ekim 2021’de mecliste onaylanmıştır. Bu gelişmeler Türkiye’yi, 2053 yılına kadar karbon emisyonlarını net sıfıra indirme hedefine taşıyacak yükümlülüklerle donatmıştır. Son haftalarda bu yönde bir adım olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (“EPDK”), Karbon Piyasalarının Yönetimi ile ilgili Karbon Piyasalarının İşletilmesine İlişkin Yönetmelik (“Yönetmelik Taslağı”) Taslağı’nı kamuoyunun görüşüne açmış ve 23 Kasım 2023’e dek süre vererek ilgili tarafların katılımını sağlayarak eksikliklerin giderilmesini amaçlamıştır.
Yeni Yönetmelik Taslağı, AB ETS kapsamında karbon emisyonlarını azaltma amacı taşıyan bir çerçeveyi sunmaktadır. Ekonomik ve maliyet açısından verimli bir yaklaşımla sera gazı emisyonlarını düşürmeyi hedefleyen bu taslak, karbon piyasalarının oluşturulmasını ve işletilmesini düzenlemektedir. Bu makalede ise söz konusu Yönetmelik Taslağı’nın temel özelliklerini inceliyor olacağız.
Öncelikle ifade etmek gerekir ki, Yönetmelik Taslağı’nın belirlediği alanlar arasında, AB ETS içerisinde gerekli kayıt işlemlerini tamamlayan ve piyasa katılım anlaşmalarını imzalayan aktörlerin (“Piyasa Katılımcıları”) nasıl hareket edeceği, tahsisatların ve emisyon ticaretine dair standartlaştırılmış diğer sözleşmelerin nasıl yönetileceği öngörülmektedir. Ayrıca, Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (“EPİAŞ” veya “Piyasa İşletmecisi”) tarafından organize edilen Birincil ve İkincil Karbon Piyasalarına nasıl katılacakları belirlenmiştir. Yönetmelik, karbon piyasalarının genel işleyişi, ihale süreçleri, Piyasa İşletmecisi’nin ve diğer finansal aracıların rolleri gibi konuları da kapsamaktadır.
Buna göre, Yönetmelik kapsamında Piyasa Katılımcılarının ilk adım olarak İşlem Kayıt Sistemi’nde (“İKS”) hesap açmaları gerekmektedir. Katılım sürecini tamamladıktan sonra katılımcıların, karbon piyasalarına kaydolabilecekleri öngörülmüştür. Kayıt ve katılım anlaşmalarının imzalanması gibi prosedürlere de dikkat çekilmektedir, ancak bu anlaşmaların detaylarına yer verilmemiştir. Karbon piyasaları ayrıca İKS’deki hesaplar üzerinden alış-satış işlemlerini içeren Birincil Karbon Piyasası ve ikili anlaşmaları içeren Spot Karbon Piyasası olmak üzere iki ayrı bölümde düzenlenmiştir.
Birincil Karbon Piyasasında ihale yöntemiyle ilgili prosedürler ve minimum teklif boyutları belirlenmiştir. Ayrıca, ihale sürecinde alış tekliflerinin nasıl değerlendirileceği ve Karbon Referans Fiyatının (“KRF”) nasıl hesaplanacağı açıklanmıştır. Buna göre ihalelerde asgari teklif büyüklüğü 1 lot olarak belirlenmiştir. 1 lot, alış teklifinin değeri 500 tahsisat olarak belirlenmiş, 1 tahsisat 1 ton karbondioksit ve eşdeğeri sera gazı emisyon değerine karşılık geleceği belirtilmiş ve tekliflerde fiyatlar için TL/tCO2, miktarlar için lot adeti kullanılmıştır.
Burada ihalelere katılmak isteyen Piyasa Katılımcısı ileteceği teklife ilişkin olarak Piyasa İşletmecisi tarafından belirlenecek oranda teminat vermek zorundadır. Genel olarak bu süreçlere ilişkin verilecek teminatlar Taslak Yönetmelik kapsamında çok detaylı bir şekilde ele alınmış, ayrı ayrı hesaplama yöntemlerine de yer verilmiştir.
Öte yandan, Spot Karbon Piyasasında, Piyasa İşletmecisi, piyasanın gereksinimlerine göre ve Emisyon Ticaret Piyasa Yönetim Sistemi (“ETPYS”) üzerinden katılımcılara önceden haber vermek şartıyla haftalık olarak yeni işlem seansları planlayabilecek ve bu seansların zamanlamasında esneklik sağlayabilecektir. Ayrıca, Piyasa Katılımcıları tarafından sunulacak alım ve satım tekliflerinin spesifikasyonları bu çerçevede şekillendirilmiş ve teklif eşleştirme süreçlerine dair yönetmelikler belirlenmiştir. İşlem gerçekleştiğinde, yani Piyasa Katılımcıları arasında bir anlaşma sağlandığında, ilgili tahsisatlarla ilgili ikili anlaşma bildirimleri oluşturulmuş ve satışa sunulan tahsisatlar, transfer tamamlanıncaya kadar ilgili Piyasa Katılımcısının İKS hesabında bloke edilecektir. Bu süre zarfında bloke olan tahsisatlar, Piyasa Katılımcısı tarafından ETPYS aracılığı ile başka bir işlem için kullanılamayacaktır.
Yönetmelik taslağında ayrıca Piyasa İşletmecisi, Piyasa Katılımcıları ve Merkezi Uzlaştırma Kuruluşlarının finansal sorumlulukları, bilgi paylaşımı ve teminat mektupları hakkında detaylı bilgiler sunulmuştur. Teminatların nasıl isteneceği, hesaplanacağı ve kabul edilecek değerler üzerinde durulmuştur. Buna göre, özellikle işlem süreçleri sırasında paylaşılacak bilgiler ve Piyasa İşletmecisi adına düzenlenecek elektronik teminat mektuplarına özel bir önem verilmiştir. Yönetmelik, teminat talep etme zorunluluğunun, Piyasa Katılımcılarının piyasa ile ilgili sorumluluklarını yerine getirememeleri veya işlemlerini tamamlayamamaları halinde nakit akışının devamlılığını ve ödemelerini vaktinde yapamayan bir Piyasa Katılımcısına karşı diğer katılımcıların korunmasını amaçladığını belirtir. Ayrıca, Birincil ve Spot Karbon Piyasalarında uygulanacak teminatların nasıl hesaplanacağına ve hangi değerlerin teminat olarak kabul edileceğine dair formüller de taslak metinde detaylı bir şekilde tanımlanmıştır.
Ayrıca, Yönetmelik Taslağına göre, Birincil ve Spot Karbon Piyasalarındaki her seans sonrası, Piyasa Katılımcılarının Piyasa İşletmecisine yapacakları ödemeler veya Piyasa İşletmecisinin Piyasa Katılımcılarına yapacağı ödemeler için önceden hazırlanan ve nihai hesaplamaları içeren uzlaştırma bildirimleri yer alacaktır. Piyasa İşletmecisi, bu nihai uzlaştırma bildirimlerini ETPYS aracılığıyla duyurduktan sonraki ilk iş gününde, belirlenen miktarlara göre faturalandırmayı gerçekleştirecek ve bu faturalar, Piyasa Katılımcılarının ödeme veya tahsilatlarını düzenleyecektir. Piyasa Katılımcılarının zamanında veya eksik yapmış oldukları ödemelerle ilgili olarak, Yönetmelik Taslağı ek prosedürler içermektedir. Bu prosedürler, karşılıklı finansal taahhütlerin doğru bir şekilde yerine getirilmesini sağlamayı amaçlamaktadır.
Sonuç olarak, hiç şüphe yok ki karbon piyasalarının verimli ve düzenli işlerliği, Türkiye’nin sürdürülebilir bir ekonomi vizyonuna doğru ilerlemesinde hayati rol oynamaktadır. Diğer beklenen yasal düzenlemelerin yanı sıra, toplumun geniş kesimlerinden alınan görüşler ışığında şekillenen Yönetmelik Taslağı’nın da karbon piyasasında yaşanabilecek potansiyel sorunları minimize edecek ve entegrasyonu kolaylaştıracak şekilde tasarlanması ve son haline getirilerek uygulamaya konulması, bu alandaki gelişmeleri önceden beri sıkı sıkıya izleyen ve sürecin bir parçası olan bizler için büyük bir beklenti içinde karşılanmaktadır ve sürekli gözlem altında tutulmaktadır.