Modern ticaretin her geçen gün daha da globalleştiği, işlem hacimlerinin ve tarafların çeşitliliğinin arttığı günümüzde, uyuşmazlıkların çözümünde hızlı, etkin ve uzmanlık gerektiren yöntemlere olan ihtiyaç da artmaktadır. Geleneksel mahkemelerin prosedürel karmaşıklıkları ve uzun yargılama süreleri, özellikle uluslararası ticarette faaliyet gösteren şirketleri alternatif çözüm yolları arayışına yönlendirmiştir. İşte bu noktada tahkim, esnek yapısı, tarafların hakemleri seçebilme imkânı, uzmanlık temelli yargılaması ve genellikle daha kısa sürede neticelenen kararları ile öne çıkmaktadır.

Tahkim; sözleşmesel iradeye dayanan, bağlayıcı ve nihai nitelikte kararlar üreten, ticari hayatın ihtiyaçlarına uyum sağlayabilen bir yargılama biçimidir. Bu nedenle günümüzde sadece büyük ölçekli şirketler değil, orta ve küçük ölçekli işletmeler de ticari sözleşmelerinde tahkim şartına yer vererek bu yöntemi tercih etmektedir.

Bu yazımızda, tahkimin ne olduğu, nasıl işlediği, hangi unsurları barındırdığı, dünyadaki ve Türkiye’deki gelişimi ile hangi tür tahkim uygulamalarının mevcut olduğu gibi temel konuları ele alacağız. Ayrıca, KY Legal olarak tahkim alanında sunduğumuz hizmetlerden de kısaca bahsedeceğiz.

Tahkimin Tanımı ve Unsurları

Tahkim (“arbitration”), taraflar arasında doğabilecek uyuşmazlıkların, devlet mahkemeleri yerine tarafların önceden belirlediği bağımsız ve tarafsız hakem(ler) tarafından çözümlenmesini sağlayan alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Tahkim yargılaması, tarafların serbest iradesine dayanır ve genellikle “tahkim şartı” veya “tahkim sözleşmesi” aracılığıyla hayata geçirilir. Bu şart ya da sözleşme ile taraflar, doğmuş veya doğabilecek uyuşmazlıklarını mahkemeye taşımadan tahkim yoluyla çözmeyi kabul ederler.

Tahkim sürecinin temel özelliklerinden biri, mahkemeye kıyasla daha esnek, hızlı ve ihtilafın niteliğine göre daha teknik bir değerlendirme sunabilmesidir. Taraflar hakemleri seçerek yargılamanın uzman kişilerce yürütülmesini sağlayabilir. Ayrıca tahkim yargılamaları genellikle gizlilik çerçevesinde yürütülür ve bu da ticari sırların korunması açısından önemli bir avantaj sunar.

Tahkimin temel unsurları şunlardır:

• Tarafların irade beyanı: Tarafların açık ve yazılı şekilde tahkime başvurmayı kabul etmeleri gerekir.

• Bağımsız ve tarafsız hakem(ler): Uyuşmazlığı çözecek kişilerin tarafsızlığı ve uzmanlığı tahkimin güvenilirliğini belirler.

• Nihai ve bağlayıcı karar: Hakemlerin verdiği karar mahkeme kararı niteliğindedir ve sınırlı istisnalar dışında bağlayıcıdır.

• Sınırlı yargı denetimi: Tahkim kararları, mahkemeler tarafından esas bakımından denetlenmez; yalnızca şekli eksiklikler veya kamu düzenine aykırılık gibi çok dar sebeplerle iptal edilebilir.

Tahkimin Tarihçesi ve Uluslararası Gelişimi

Tahkim uygulaması, tarihsel olarak oldukça köklü bir geçmişe sahiptir. Antik Yunan ve Roma’da taraflar, kamu mahkemelerine gitmeden önce aralarında seçtikleri kişiler aracılığıyla uyuşmazlıklarını çözmeyi tercih ederdi. Bu yönüyle tahkim, yargı dışı çözüm geleneğinin en eski ve en kurumsallaşmış biçimlerinden biri olarak kabul edilir.

Bugün uluslararası düzeyde tahkim, ticaretin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. ICC (International Chamber of Commerce), LCIA (London Court of International Arbitration), SIAC (Singapore International Arbitration Centre), SCC (Stockholm Chamber of Commerce) ve HKIAC (Hong Kong International Arbitration Centre) gibi önde gelen tahkim merkezleri, taraflara güvenli, öngörülebilir ve profesyonel bir yargılama süreci sunar.

Türkiye açısından değerlendirildiğinde ise tahkim, henüz yeni sayılabilecek bir alandır. Son yıllarda bu alanda önemli yasal ve kurumsal adımlar atılmış olsa da, uygulamanın uluslararası düzeydeki olgunluğuna ulaşması için toplumsal ve ticari farkındalığın daha da artırılması gerekmektedir. Özellikle dış ticaretle uğraşan ya da uluslararası yatırım yapmayı planlayan kişi ve şirketlerin, tahkim konusundaki bilgi düzeylerini yükseltmeleri büyük önem taşımaktadır.

Tahkim; hızlı, etkin ve teknik uzmanlığa dayalı bir çözüm sunması sebebiyle, ticari hayatın doğasına çok uygun bir yargılama yöntemidir. Bu nedenle, ülkemizde de iş dünyasının bu çözüm yöntemine uyum sağlaması ve tahkim kültürünün yaygınlaşması, ticaretin gelişimi açısından stratejik bir gereklilik haline gelmiştir.

Tahkim Şartı ve Tahkim Sözleşmesi

Tahkimin uygulanabilmesi için tarafların önceden açık bir şekilde bu yöntemi kabul etmiş olmaları gerekmektedir. Bu kabul, iki şekilde karşımıza çıkar: ya bir sözleşme içerisinde yer verilen “tahkim şartı” (arbitration clause) yoluyla ya da tarafların sonradan ayrıca düzenlediği bağımsız bir “tahkim sözleşmesi” (arbitration agreement) ile.

Her iki durumda da tarafların, olası bir uyuşmazlığı devlet yargısı yerine tahkim yoluyla çözmeyi iradeleriyle kararlaştırmaları esastır. Ancak uygulamada en çok tercih edilen yöntem, tarafların ana sözleşmelerine tahkim şartını önceden dâhil etmeleridir. Bu şartın yazılı olması, açık, anlaşılır ve uygulanabilir hükümler içermesi gerekmektedir.

Tahkim şartı ya da sözleşmesi şu temel unsurları içermelidir:

• Tahkim yeri (yargılamanın nerede yapılacağı),

• Hakem sayısı ve seçilme yöntemi,

• Uyuşmazlık türünün açıkça belirtilmesi,

• Uygulanacak tahkim kuralları (örneğin ISTAC Tahkim Kuralları gibi),

• Yetkili tahkim kurumu (varsa).

Yazılı ve dikkatlice hazırlanmış bir tahkim şartı, ileride doğabilecek anlaşmazlıkların daha hızlı, maliyet etkin ve uzmanlık esaslı bir şekilde çözülebilmesinin önünü açar. Bu nedenle sözleşme hazırlık aşamasında tarafların hukuki destek almaları, ileride doğabilecek hak kayıplarını önleyecektir.