Modern iş dünyasında rekabetin artması, küresel ölçekte büyüme hedefleri ve operasyonel verimlilik gibi nedenlerle şirketler sıklıkla birleşme veya devralma yollarını tercih etmektedir. Bu stratejik işlemler, şirketlerin büyüme, maliyet avantajı elde etme veya yeni pazarlara girme hedeflerine ulaşmalarını sağlayabilir. Ancak bu süreçler yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda karmaşık hukuki düzenlemeleri de içerir. Bu yazımızda şirket birleşmeleri ve devralmaların ne anlama geldiğini, hangi koşullarda geçerli olduklarını, hukuki süreçlerini ve dikkat edilmesi gereken hususları detaylı şekilde ele alacağız.

Şirket Birleşmeleri ve Devralmalar Nedir?

Şirket birleşmeleri; iki ya da daha fazla şirketin malvarlıklarının tek bir çatı altında birleştirilmesi suretiyle bir şirketin diğerini devralması veya yeni bir şirket çatısı altında birleşmeleri anlamına gelir. Bu işlem sonucunda devrolunan şirket tüzel kişiliğini kaybederken, tüm aktif ve pasif malvarlığı devralan şirkete geçer. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) madde 137 ve devamında bu sürece ilişkin hükümler düzenlenmiştir.

Şirket birleşmeleri ve devralmaları, şirketlerin tasfiye sürecine girmeden faaliyetlerini başka bir yapıda sürdürmelerine olanak tanır. Böylece hem zaman hem maliyet avantajı sağlanırken, hukuki süreklilik de korunmuş olur. Ancak sürecin sağlıklı ilerlemesi için hukuki altyapının sağlam kurulması büyük önem taşır.

Şirket Birleşmeleri İçin Gerekli Şartlar

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 137. maddesi ve devamında düzenlenen birleşme hükümleri, birleşme işlemlerinin hukuken geçerlilik kazanabilmesi için birtakım sınırlamalar ve şartlar öngörmüştür. Bu hükümler uyarınca şirketlerin birleşmeye katılabilmeleri, sahip oldukları hukuki statüye göre belirli kriterlere tabi tutulmuştur.

Sermaye şirketleri yalnızca diğer sermaye şirketleriyle ve kooperatiflerle birleşebilmektedir. Ancak devralan tarafın sermaye şirketi olması koşuluyla, şahıs şirketleriyle (örneğin kollektif ve komandit şirketlerle) de birleşmeleri mümkün hale gelir. Böylece sermaye şirketlerinin daha esnek bir birleşme imkânı bulunduğu görülmektedir. Bununla birlikte, birleşmenin her hâlükârda taraflar arasında uygun ve yasal bir temel üzerinden gerçekleşmesi gerekir.

Şahıs şirketleri ise daha sınırlı bir birleşme çerçevesine sahiptir. Bu tür şirketler yalnızca diğer şahıs şirketleriyle birleşebilirler. Ancak devrolunan taraf olmaları şartıyla, sermaye şirketleriyle ve kooperatiflerle de birleşmeleri mümkündür. Bu düzenleme, şahıs şirketlerinin kişisel sorumluluk yapılarından kaynaklı olarak sermaye yapısı güçlü şirketlerle olan birleşmelerde daha dikkatli değerlendirme yapılması gerekliliğine işaret eder.

Kooperatifler bakımından ise hem sermaye şirketleriyle hem de diğer kooperatiflerle birleşme imkânı tanınmıştır. Buna ek olarak, kooperatifin devralan taraf olması koşuluyla, şahıs şirketleriyle de birleşmesi hukuken mümkündür. Bu sayede kooperatifler, çeşitli tüzel kişilik türleri ile esnek yapılar kurarak faaliyet alanlarını genişletebilmektedir.

Bunlara ek olarak, tasfiye sürecindeki şirketlerin de birleşme işlemlerine katılmaları mümkündür. Ancak bu durumun geçerli olabilmesi için şirketin henüz malvarlığını dağıtmamış olması ve birleşme sürecinde devrolunan taraf konumunda yer alması gerekmektedir. TTK madde 138 bu hususu açıkça düzenleyerek tasfiye halindeki şirketlerin de birleşme sürecine katkıda bulunabileceğini hükme bağlamıştır.

Yukarıda belirtilen kurallara aykırı şekilde gerçekleştirilen birleşme işlemleri ise baştan itibaren hükümsüz kabul edilir. Bu nedenle birleşmeye taraf olan şirketlerin, kendi hukuki statülerini ve birleşme açısından uygunluklarını detaylı şekilde analiz etmeleri ve süreci yasal sınırlar çerçevesinde yürütmeleri gerekmektedir. Aksi hâlde, geçersiz sayılan birleşme işlemi hem şirketler hem de ortaklar açısından ciddi mali ve hukuki riskler doğurabilir.

Birleşme Sözleşmesi, Raporu ve Kararı

Şirket birleşmeleri sürecinde yerine getirilmesi gereken üç temel aşama bulunur:

Birleşme Sözleşmesi TTK madde 145-146 uyarınca birleşme sözleşmesi yazılı olarak düzenlenmeli ve birleşmeye katılan şirketlerin yönetim organları tarafından imzalanmalıdır. Sözleşmede yer alması gereken temel unsurlar şunlardır:

• Şirketlerin ticaret unvanları ve türleri,

• Sınırsız sorumlu ortakların adları,

• Birleşme oranı, pay değişim oranı ve denkleştirme ödemesi gibi ekonomik düzenlemeler.

Birleşme Raporu Yönetim organları, birleşmenin hukuki ve mali sonuçlarını değerlendiren bir rapor hazırlar. Bu rapor, şirket ortaklarına süreci değerlendirme imkânı sunar. Rapor ayrı ayrı hazırlanabileceği gibi ortak da olabilir.

Genel Kurul Kararı Birleşme sözleşmesi genel kurulların onayına sunulur. TTK madde 151 uyarınca gerekli nisap sağlandığında birleşme kararı alınabilir. Kararın ardından şirket yönetimleri ticaret siciline başvurur ve tescil ile birleşme hukuki olarak tamamlanmış olur.

Ortaklık Payları ve Ortak Hakları

Birleşme süreci, yalnızca şirketlerin yapısal dönüşümünü değil, aynı zamanda şirket ortaklarının sahip olduğu hakların korunmasını da zorunlu kılar. Devrolunan şirketin ortakları, sahip oldukları paylara karşılık gelen değerde devralan şirketten pay alma hakkına sahiptir. Bu düzenleme, birleşmeye katılan ortakların mali ve yönetsel haklarının devralan şirkette de devam etmesini amaçlamaktadır.

Bununla birlikte, bazı durumlarda ortakların mağduriyet yaşamaması adına denkleştirme ödemesi yapılması da mümkündür. Ancak bu ödeme, yasal sınırlara tabi olup, devralan şirketin ortaklarına tahsis ettiği payların toplam değerinin onda birini aşamaz. Ayrıca oy hakkından yoksun paylara sahip olan ortaklara, eşdeğer hakları içeren yeni payların verilmesi zorunludur. İmtiyazlı paylara sahip ortaklar bakımından da bu imtiyazlara denk gelen hakların sağlanması ya da uygun bir tazminat ödenmesi gerekmektedir.

Tüm bu düzenlemeler, birleşme sürecinde ortaya çıkabilecek hak kayıplarını engellemeyi hedeflemekte olup, her somut birleşme özelinde detaylı hukuki değerlendirme yapılması gerekir. Zira şirketlerin yapısı, faaliyet alanı ve ortaklık düzeni gibi unsurlar, hak ve yükümlülüklerin belirlenmesinde belirleyici olacaktır.